Το "πόκερ" των αγωγών: η Τουρκία εκτοπίζει την Ελλάδα

Μείζονες στρατηγικές συνέπειες για την Ελλάδα μπορούν να έχουν οι παράλληλες, ραγδαίες εξελίξεις στο «πόκερ των αγωγών», μεγάλη σύγκρουση για τον έλεγχο των διαδρομών της ενέργειας, αλλά και «τρόπο οργάνωσης» γεωπολιτικού ανταγωνισμού ισχύος. Ανταγωνισμού που θα επηρεάσει αποφασιστικά τη διεθνή θέση μεγάλων δυνάμεων και μικρών χωρών, την ανεξαρτησία της Ευρώπης και τη δυνατότητά της να συνάψει στρατηγική σχέση με τη Ρωσία, όπως και το μέλλον του πρώην σοβιετικού χώρου. Επίσης τη σχετική ισχύ, άρα τις σχέσεις Ελλάδας-Τουρκίας. Τις τελευταίες δύο εβδομάδες σημειώθηκε:

- υπογραφή συμφωνιών για την κατασκευή του πετρελαιαγωγού Σαμψούντα-Τζεϊχάν, ευθέως ανταγωνιστικού του Μπουργκάς-Αλεξανδρούπολη και παράλληλη αδειοδότηση της διέλευσης του ΣάουθΣτρημ από την τουρκική αποκλειστική οικονομική ζώνη στη Μαύρη Θάλασσα (συζητείται και κατασκευή διυλιστηρίου στο Τζεϊχάν)

- έμμεση πλην σαφής προειδοποίηση Πούτιν προς Σόφια-Αθήνα ότι η Μόσχα θα προχωρήσει με την ‘Αγκυρα αν Βουλγαρία-Ελλάδα κωλυσιεργήσουν

- συγκρότηση μιας τετραπλής «ενεργειακής συμμαχίας» στην Ευρώπη (Ιταλία, Ρωσία, Τουρκία, Γερμανία), με κύριους άξονες τους αγωγούς αερίου Σάουθ και ΝορντΣτρημ

- θεαματική αναβάθμιση, «εκτόξευση», των ρωσο-τουρκικών σχέσεων, με παράλληλη πλήρη ατονία των ελληνορωσικών. Η κατάσταση σήμερα στο τρίγωνο «Αθήνα-Μόσχα-‘Αγκυρα» είναι αντίστροφη της προ διετίας

- πρώτες, αχνές ακόμα και ανεπίσημες, απειλές Μόσχας προς Σόφια ότι, εν ανάγκη, ο ΣάουθΣτρημ μπορεί να περάσει από τουρκικό έδαφος

Στελέχη του ελληνικού Υπουργείου Εξωτερικών, αλλά και παράγοντες ενεργειακών ομίλων, σημειώνουν ότι, αν οι εν εξελίξει τάσεις ολοκληρωθούν, κινδυνεύει να διαμορφωθεί η εξής κατάσταση:

- η Τουρκία να αναδειχθεί σε κύριο μεταφορέα ρωσικών-κασπιακών-μεσανατολικών ενεργειακών πόρων με ότι συνεπάγεται για την ισχύ της, αλλά και την εξάρτηση Ελλάδας, Ρωσίας, ΕΕ από την ‘Αγκυρα (εξάρτηση οι «περιπλοκές» της οποίας έγιναν ανάγλυφες από τη διαμάχη Ρωσίας-Ουκρανίας, δύο χωρών που δεν πολέμησαν βέβαια ποτέ μεταξύ τους, όπως πλειστάκις συνέβη μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας)

- η Ελλάδα να χάσει κάθε δυνατότητα στήριξης, αν χρειασθεί, στο ρωσικό «αντιστήριγμα» για να αντιμετωπίσει (τόσο συχνές ιστορικά) αμερικανοτουρκικές πιέσεις, υφιστάμενη εντέλει «στρατηγική ασφυξία». Για πρώτη, μοναδική φορά στην ιστορία, η ‘Αγκυρα έχει τώρα πολύ καλύτερες σχέσεις από την Αθήνα με περίπου όλη την υφήλιο! Την ίδια ώρα που, όχι μόνο συνεχίζεται αδιάπτωτος στην πράξη (τουλάχιστον από την ‘Αγκυρα) ο ελληνοτουρκικός ανταγωνισμός σε Κύπρο, Αιγαίο, Θράκη, αλλά και ο Υπουργός Εξωτερικών της γείτονος Νταβούτογλου υπερασπίζεται ρητά, με πρόσφατη ομιλία του στην πρωτεύουσα της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης, το «όραμα» μιας «νεοοθωμανικής» Βαλκανικής, αρνούμενος να επιβεβαιώσει ότι τα σύνορα της Λωζάννης είναι οριστικά.

Είναι τόσο γρήγορες οι εξελίξεις, σημειώνουν οι ίδιοι παρατηρητές, που επιβάλλεται η άμεση αποσαφήνιση της πολιτικής της Αθήνας και των ενεργειακών-διπλωματκών επιλογών της. ‘Οταν αρχίσουν να κατασκευάζονται οι αγωγοί, θα είναι πολύ αργά...


Πούτιν, Ερντογάν, αγωγοί

«Μας είναι εύκολο να εργαζόμαστε με τους Τούρκους φίλους μας, με την τουρκική ηγεσία, διότι όλες οι αμοιβαίες συμφωνίες εκτελούνται και από τις δύο πλευρές εγκαίρως».

Η παραπάνω δήλωση Πούτιν έγινε μετά τη συνάντησή του με τον Μπερλουσκόνι και «τελεκόνφερενς» των δύο με τον Ερντογάν. Συζητήθηκαν τα σχέδια ΣάουθΣτρημ, Σαμψούντα-Τζεϊχάν και νέου ρωσοτουρκικού αγωγού αερίου, του «ΜπλουΣτρημ 2». Συνιστά έμμεση, πλην εύγλωττη προειδοποίηση προς Σόφια-Αθήνα, αφού είναι στις δύο πρωτεύουσες που έχουν σημειωθεί τελευταία επιφυλάξεις για τα σχέδια αγωγών. Πόσο μάλλον συνδυαζόμενη με άλλη δήλωση του κ. Πούτιν ότι η «Τουρκία θα καταλάβει τη θέση της Ουκρανίας» στην εξαγωγή ρωσικού αερίου.

Από μια άποψη, το όλο θέμα είναι εκπληκτικό. Ερντογάν, Μπερλουσκόνι και Πούτιν κάνουν τηλεκόνφερενς για τον Σάουθ Στρημ, που πρότεινε η Αθήνα, όταν βρέθηκε αντιμέτωπη με το ενδεχόμενο να εισάγει μέσω Τουρκίας όλο το ρωσικό αέριο που καταναλώνει. Πρόταση που ήταν το επίκεντρο της σχέσης που πήγαν να δημιουργήσουν Αθήνα και Μόσχα προ τριετίας. Κι ο Πούτιν εκφράζει τώρα «ανυπομονησία» για τον Μπουργκάς-Αλεξανδρούπολη, πρόταση της ...κυβέρνησης ΠΑΣΟΚ από το 1993! ‘Ενα από τα κίνητρά της, ειρήσθω εν παρόδω, ήταν το γεωπολιτικό «plus», η αύξηση δηλ. των δυσκολιών και του κόστους μιας επίθεσης στη Θράκη.

Βεβαίως, Ρώσοι αναλυτές αναγνωρίζουν ότι η Μόσχα θα πάρει μεγάλο ρίσκο βάζοντας όλα τα αυγά της στο τουρκικό καλάθι, κι ότι ακριβώς η ουκρανική εμπειρία πρέπει να την καταστήσει πολύ προσεκτική, δεν μπορεί όμως και να το αποφύγει αν δεν έχει άλλη διέξοδο. Γνωρίζει ότι η ‘Αγκυρα χρησιμοποίησε άγρια το χαρτί του ελέγχου των Στενών και των ρωσικών πετρελαϊκών εξαγωγών εναντίον της Μόσχας στις αρχές της δεκαετίας του 1990. Ρωσία και Τουρκία έχουν πολεμήσει μεταξύ τους 13 φορές, ενώ υφέρπει πάντα ο γεωπολιτικός ανταγωνισμός για τον έλεγχο του Καυκάσου, της Κεντρικής Ασίας και των Μουσουλμάνων της πρ. ΕΣΣΔ.

Οι ρωσο-τουρκικές σχέσεις δεν γνώρισαν όμως μόνο πολέμους, αλλά και εντυπωσιακές (αν και μακροχρόνια εύθραυστες) «συνεννοήσεις» στο παρελθόν, που κατέστησε δυνατή η κοινή, εκ δυσμών, απειλή, και πλήρωσαν «ενδιάμεσοι» (‘Ελληνες, Αρμένιοι κλπ.). Προ είκοσι ετών οι ελληνορωσικές και οι τουρκορωσικές οικονομικές σχέσεις ήταν περίποιυ ισοδύναμες, σήμερα ο ρωσο-τουρκικός τζίρος είναι πολλαπλάσιος του ελληνορωσικού, ενώ ήδη η Τουρκία έχει γίνει με τους υπάρχοντες αγωγούς βασικός διαμετακομιστής ρωσικού αερίου. Στη Μόσχα δρα επίσης ένα ισχυρότατο τουρκικό λόμπυ και μια εξαιρετικά ενεργή τουρκική διπλωματία – δεν υπάρχει τίποτα από ελληνικής πλευράς.


Σάουθστρημ vs Ναμπούκο και Τουρκία

Η πρόταση για τον Σάουθστρημ έγινε λόγω του εκβιασμού που ασκούσε το Κίεβο (και από πίσω η Ουάσιγκτον) στη Μόσχα, εκμεταλλευόμενο τη διέλευση των αγωγών αερίου από την ουκρανική επικράτεια. Το Κρεμλίνο απάντησε σχεδιάζοντας έναν «Μπλου Στρημ 2» μέσω Τουρκίας. Η Αθήνα, ενώπιον του ενδεχομένου να εισάγει όλο το αέριο από την Τουρκία, ανταπάντησε με τον Σάουθστρημ. Αυτός ο αγωγός επιτρέπει τον εφοδιασμό της Ευρώπης με ρωσικό αέριο παρακάμπτοντας την Ουκρανία, ενώ αποτρέπει τον παραλογισμό εισαγωγής ρωσικού αερίου μέσω Τουρκίας σε Ελλάδα και ΕΕ.

Απαντώντας, οι ΗΠΑ ανέπτυξαν το σχέδιο «Ναμπούκο», αγωγού αερίου που θα εφοδιάζει την ΕΕ με μη ρωσικό αέριο μέσω τουρκικού εδάφους (παρακάμπτοντας και την Ελλάδα). Η εκλογή νέας βουλγαρικής κυβέρνησης, υπό συντριπτική αμερικανική επιρροή, έθεσε σε νέα αμφιβολία τον ΣάουθΣτρημ. Λόγω Ναμπούκο, η Μόσχα θέλει να κατασκευασθεί γρήγορα ο ΣάουθΣτρημ και πιέζει τη Σόφια με τις δηλώσεις Πούτιν, αλλά και με εμφάνιση, για πρώτη φορά, δημοσιευμάτων (στη ρωσική Κομερσάντ) που κάνουν λόγο για πιθανή αλλαγή του δρομολογίου του αγωγού, αν η Βουλγαρία επιμείνει στις αντιρρήσεις της. Η μόνη εφικτή αλλαγή είναι αν ο αγωγός περάσει μέσω τουρκικού εδάφους. Τότε όμως θα έχει τελείως διαφορετική «στρατηγική λειτουργία». Αντί να απεξαρτά Ελλάδα, ΕΕ και Ρωσία από την Τουρκία, θα εξαρτήσει και τις τρεις πολύ περισσότερο, συνιστώντας κολοσσιαία γεωπολιτική αναβάθμιση της ‘Αγκυρας. Δεν είμαστε εκεί, αλλά το ενδεχόμενο είναι ορατό, αν οι ενδιαφερόμενοι δεν κινητοποιήσουν την αναγκαία πολιτική βούληση.


Σαμψούντα-Τζεϊχάν vs Μπουργκάς-Αλεξανδρούπολη

Πριν από μερικές μέρες υπογράφτηκε πακέτο ρωσο-τουρκο-ιταλικών συμφωνιών για την κατασκευή του πετρελαιαγωγού Σαμψούντα-Τζεϊχάν. Ο αγωγός αυτός θα επιτελεί την ίδια λειτουργία με τον Μπουργκάς-Αλεξανδρούπολη, δηλαδή θα μεταφέρει ρωσικό-κασπιακό πετρέλαιο προς τη Μεσόγειο παρακάμπτοντας τα Στενά. Από οικονομικής πλευράς ο Σαμψούντα-Τζεϊχάν έχει πολύ μεγαλύτερο κόστος από τον Μπουργκάς-Αλεξανδρούπολη και διασχίζει όλο τον όγκο της Ανατολίας. Ο μόνος λόγος που του δίνει νόημα, από την άποψη της Τουρκίας, είναι ότι, αν δεν φτιαχτεί τελικά ο Μπουργκάς-Αλεξανδρούπολη, θα εξακολουθήσει η ‘Αγκυρα να μονοπωλεί τη διέλευση του ρωσικού πετρελαίου προς τη Μεσόγειο. Οι Ρώσοι αρμόδιοι επιμένουν ότι ο αγωγός Μποιυργκάς-Αλεξανδρούπολη παραμένει ζωντανό σχέδιο και τους ενδιαφέρει πάντα, ενώ σε αναδίπλωση προχωρά τώρα και η Σόφια, τυχόν κατασκευή όμως του Σαμψούντα-Τσεϊχάν περιορίζει εξ αντικειμένου τις ποσότητες πετρελαίου προς διοχέτευση στη Μεσόγειο και, μέχρι στιγμής, οι ποσότητες αυτές δεν εξασφαλίστηκαν ούτε για τον Μπουργκάς-Αλεξανδρούπολη.

Η ρωσο-τουρκική συμφωνία εντάσσεται στα πλαίσια της πρόσφατης και εξαιρετικά θεαματικής προσέγγισης Μόσχας-‘Αγκυρας, με «κουμπάρο» Μπερλουσκόνι, αποτέλεσμα της οποίας ήταν η τουρκο-αρμενική «εξομάλυνση». Η Ρωσία «ανταμοίβει» επίσης την ‘Αγκυρα για την ταχεία αδειοδότηση του Σάουθ Στρημ. Η ταχύτητα έχει σημασία γιατί ο Σάουθ Στρημ είναι ανταγωνιστικός προς τον Ναμπούκο και τον ΙΤGI (Τουρκία-Ιταλία-Ελλάδα). Η Μόσχα αντιδρά επίσης, με τον τρόπο αυτό, στα προβλήματα που καθυστέρησαν επί δεκάξι χρόνια τον Μπουργκάς-Αλεξανδρούπολη. Προβλήματα που ενετάθησαν μετά την εκλογή της τελευταίας βουλγαρικής κιβέρνησης, που δεν δείχνει καμμιά διάθεση να προχωρήσει το έργο, ενώ καμπάνια εναντίον του έχουν αρχίσει περιβαντολλογικές οργανώσεις της γείτονος και ο Δήμος Μπουργκάς (παραδόξως, σημείωσε δηκτικά ρωσική εφημερίδα, η κατασκευή μεγάλων αμερικανικών βάσεων, κόστους 100 εκατ.δολλαρίων, σε Βουλγαρία-Ρουμανία, δεν προκάλεσε καμία οικολογική ανησυχία).

Ο Μπουργκάς-Αλεξανδρούπολη απασχόλησε και την ελληνική προεκλογική εκστρατεία, ενώ μετά τις εκλογές η θέση που διατύπωσε ο Αν. ΥΠΕΞ κ. Δρούτσας σε ομιλία του ήταν ότι όσοι αγωγοί θα κατασκευασθούν εντός Ελλάδος θα εξυπηρετούν τα ελληνικά οικονομικά συμφέροντα και θα σέβονται απολύτως το περιβάλλον. (Η Μόσχα από την πλευρά της επιδιώκει, σύμφωνα με καλά πληροφορημένες πηγές, την αντικατάσταση των έργων που έχει αναλάβει και συνδέονται με την εκτροπή του Αχελώου με άλλα έργα ηλεκτροπαραγωγής, δεδομένης της αβεβαιότητας γύρω από την εκτροπή). Κυβερνητικές πηγές υπογραμμίζουν ότι ελληνική πρόθεση είναι η αδιατάρακτη συνέχιστη της ελληνορωσικής συνεργασίας, με παράλληλη βελτίωση των προνοιών. «Χρειάζεται να ελέγξουμε τα θέματα περιβάλλοντος, δεν αμφισβητούμε την ανάγκη υλοποίησης», λέει στον «Κ.τ.Ε.» κυβερνητικός παράγων, που τονίζει τη σημασία επιλογής των βέλτιστων τεχνικών κατασκευής και του σωστού σχεδιασμού, ώστε να μην υπάρξουν στην πορεία προβλήματα (π.χ. προσφυγές στο Σ.τ.Ε.) και να αποφευχθούν τυχόν ατυχήματα με δυνητικά σημαντικές συνέπειες στο Αιγαίο. Μέχρι στιγμής πάντως δεν ηγέρθη οποιοδήποιτε συγκεκριμένο αίτημα από την ελληνική κυβέρνηση προς τη ρωσική.

Είναι αλήθεια ότι ο Μπουργκάς-Αλεξανδρούπολη συνιστά μείζονα οικολογική πρόκληση. Το θέμα είναι πως μπορεί να συνδυασθεί η οικολογική με την ... υπόλοιπη ασφάλεια της Ελλάδας, για την οποία οι σχέσεις με τη Μόσχα έχουν κρίσιμη, στρατηγική σημασία.

Δανικό «ναι» στον Νορντστρημ και η νέα ενεργειακή συμμαχία στην Ευρώπη
]
Η Κοπεγχάγη συγκατατέθηκε προ ημερών στη διέλευση του Νορντστρημ, αίροντας ένα από τα τελευταία εμπόδια στην κατασκευή του αγωγού που διοχετεύει ρωσικό αέριο απευθείας στη Γερμανία, παρακάμπτοντας Πολωνία, Λευκορωσία και Ουκρανία. Η τελευταία έχει εκμεταλλευθεί «αγρίως» το γεγονός ότι είναι χώρα τράνζιτ για να αποσπά φτηνό αέριο, θέτοντας τη Μόσχα προ του διλήμματος ή να ανέχεται την κλοπή αερίου ή να πλήττει τη δική της αξιοπιστία διακόπτοντας την παροχή στη Δυτική και ΝΑ Ευρώπη. ‘Ηδη, ο αυστριακός αρμόδιος προειδοποίησε για επερχόμενη κρίση τροφοδοσίας τον ερχόμενο χειμώνα.

Ο Νορντστρημ αντιμετώπισε κάθε είδους εμπόδια και διαμαρτυρίες. Επικρίθηκε για οικολογικά προβλήματα, ότι μπορεί να βοηθήσει κατασκοπεία κατά της Σουηδίας, ή συνιστά όπλο ρωσικής επιβολής στην Ευρώπη. « Παληά ήταν τα τανκς, τώρα είναι πετρέλαιο και αέριο», δήλωσε, ούτε λίγο, ούτε πολύ, ο πρώην αρχηγός των πολωνικών μυστικών υπηρεσιών στους Νιου Γιορκ Τάιμς! Με μάλλον ξερό τρόπο, οι υπεύθυνοι της Δανικής Υπηρεσίας Ενέργειας το ξέκοψαν: «ο αγωγός είναι απολύτως ασφαλής». Απαντώντας στις επικρίσεις ότι η εισαγωγή ρωσικού αερίου θα αυξήσει την εξάρτηση της Δανίας από τη Μόσχα, τις χαρακτήρισαν αξιοπερίεργες, δεδομένου ότι τώρα εξαρτάται κατά 100% από μία και μόνη πηγή, τη Βόρειο Θάλασσα.

Αν και δεν εμφανίζεται στο προσκήνιο, το Βερολίνο πρέπει να θεωρηθεί κινητήρια δύναμη πίσω από τις τελευταίες κινήσεις στοι πόκερ των αγωγών και είναι η δική του, παρασκηνιακή πλην ισχυρή πίεση, που εξηγεί κυρίως το δανικό ναι στον Νορντστρημ. Η Γερμανία θέλει να διατηρήσει ζηλότυπα την αυτονομία του ενεργειακού της εφοδιασμού και, ευρύτερα, τη δυνατότητα αυτόνομης πολιτικής, γι’ αυτό και δεν επιθυμεί την παρεμβολή της «Νέας Ευρώπης» στις συναλλαγές της με τη Ρωσία. Σύμμαχος στο παιχνίδι αυτό ο Ιταλός Πρωθυπουργός Μπερλουσκόνι, με τις εταιρείες ΕΝΙ και ‘Εντισσον κύριους εταίρους της Ρωσίας και της Τουρκίας, γεγονός που στοίχισε βέβαια στον, βαλλόμενο για σεξουαλικά σκάνδαλα πολιτικό, την μήνι της Ουάσιγκτον.


Συζήτηση για τους αγωγούς στη Βουλγαρία

Οι αγωγοί προκάλεσαν αναταραχή στη Βουλγαρία. Ο συμπρόεδρος του κυβερνητικού συνασπισμού υποστήριξε ότι ο SouthStream εμποδίζει την ευελιξία-διαφοροποίηση των πηγών ενέργειας. Αντίθετα ο πρώην υπουργός Ενέργειας Οφτσάροφ, τόνισε ότι η βουλγαρική κυβέρνηση πρέπει να δηλώσει την θέση της για τα ενεργειακά σχέδια με ρωσική συμμετοχή το συντομότερο δυνατό, καθώς, σε αντίθετη περίπτωση, ενδέχεται να τεθεί σε κίνδυνο η υλοποίησή τους. Για τον Μπουργκάς-Αλεξανδρούπολη, ο κ. Οφτσάροφ τόνισε ότι ο αγωγός μπορεί να περάσει από την Τουρκία, ενάντια στα στρατηγικά συμφέροντα της Ρωσίας, αν η βουλγαρική κυβέρνηση δεν καταφέρει να λάβει απόφαση έγκαιρα. Η βουλγαρική «Στάνταρντ» επισημαίνει ότι η Τουρκία «μαζεύει ενεργειακά ατού», νέος ρόλος που «μπορεί να της ανοίξει τις πόρτες της ΕΕ. Η πρόθεση να αποτελέσει ενεργειακό κόμβο διεθνούς βαρύτητας δεν περιορίζεται σε ενεργειακούς και χρηματοοικονομικούς στόχους...Ο Ερντογάν δέσμευσε σαφώς την κατασκευή του Nabucco μέσω Τουρκίας με την ένταξη της χώρας στην ΕΕ...η Άγκυρα έχει θέσει ως σκοπό να καταστεί η Τουρκία ενεργειακό κράτος – κλειδί και να αποκτήσει γεωστρατηγική θέση και στρατιωτικές – πολιτικές δυνατότητες που θα αναβαθμίσουν το βάρος της...Για τη Βουλγαρία είναι εξαιρετικής σημασίας σε ποιό βαθμό η Τουρκία θα κατορθώσει να γίνει σοβαρός ενεργειακός κόμβος με διεθνές βάρος. Μια τέτοια επιτυχία θα μεταβάλει την περιφερειακή ασφάλεια...Αν επέλθουν κάποιες καταστάσεις στην Εγγύς Ανατολή, η Άγκυρα ενδέχεται να δραστηριοποιηθεί «αντισταθμιστικά» προς εμάς. Για τη Βουλγαρία είναι πολύ σημαντικό να έχει δική της γεωενεργειακή στρατηγική...»

"Κόσμος του Επενδυτή", 31.10.2009