"ΑΓΑΝΑΚΤΙΣΜΕΝΟΙ" ΚΑΙ ΣΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ

του Δημήτρη Κωνσταντακόπουλου
konstantakopoulos.blogspot.com
«Αγανακτισμένοι», οπαδοί της «άμεσης» ή της “αληθινής” δημοκρατίας, «κυβερνοακτιβιστές» των «κοινωνικών μέσων», του Facebook και του Twitter, δεν υπάρχουν μόνο στη Δύση ή την Αραβία. Εμφανίστηκαν τώρα και στα πρώην «σοσιαλιστικά» Βαλκάνια, με αυξανόμενη απήχηση στη νεολαία, επιβεβαιώνοντας τον διεθνή, αν όχι παγκόσμιο χαρακτήρα των νέων μορφών διεκδίκησης και διαμαρτυρίας. Εκδηλώσεις αυτών των «νέων κινημάτων» σημειώνονται με αυξανόμενη συχνότητα και ένταση στην Κροατία, τη Βοσνία, την Αλβανία, συχνά συγκλίνουσες τώρα με πιο παραδοσιακές μορφές κοινωνικής διαμαρτυρίας.

Mερικοί υποπτεύονται ότι όλα αυτά τα κινήματα “υποκινούνται” από τον Σόρος και δυνάμεις παρόμοιου τύπου. Ακόμη κι αν δεχτούμε ότι έχουν δίκηο, αυτό δεν σημαίνει πολλά πράγματα. Στην πραγματικότητα σε όλο τον πλανήτη υπάρχει μια τεράστια κοινωνική ζήτηση νέων πολιτικών υποκειμένων, ικανών να εκφράσουν την ανάγκη υπεράσπισης των λαών απέναντι στις τρομακτικές κοινωνικές καταστροφές που σωρεύει ο ολοκληρωτισμός των αγορών, δηλαδή του μεγάλου χρηματιστικού κεφαλαίου. Υπάρχει ταυτόχρονα μια βαθιά κρίση αξιοπιστίας όλων σχεδόν των ρευμάτων της αριστεράς και των συνδικάτων.

Πρόσφατα το Ζάγκρεμπ της Κροατίας φιλοξένησε μια σειρά διεθνών εκδηλώσεων και συζητήσεων για την παγκοσμιοποίηση, με επίκεντρο αφενός τα νέα αναπτυσσόμενα κινήματα, αφετέρου τις τεράστιες προκλήσεις που θέτει στις κοινωνίες της Ανατολικής Ευρώπης η «φιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση” και η λεγόμενη «μετάβαση». Εκδηλώσεις και συζητήσεις στις οποίες συμμετείχε μια πλειάδα γνωστών κριτικών διανοουμένων από τα Βαλκάνια, την Ευρώπη και τον Τρίτο Κόσμο. Μεταξύ άλλων ο Ντέιβιντ Χάρβεϊ, εκ των γνωστότερων διεθνώς αναλυτών (και επικριτών) των νεοφιλελευθερισμού, ο παληός «γκουρού» της ιταλικής «αυτονομίας», συγγραφέας ενός ογκώδους μπεστ-σέλλερ για την «Αυτοκρατορία» Αντόνιο Νέγκρι, ο φιλόσοφος Μπάουμαν, ο Ούγγρος φιλόσοφος, οικονομολόγος και συγγραφέας του «Μετά το Κεφάλαιο» ‘Ιστβαν Μέζαρος, ο κάπως εκκεντρικός «σταρ» της «διεθνούς αμφισβήτησης» Σλοβένος φιλόσοφος Σλαβόι Ζίζεκ, ο «οικονομολόγος της ανάπτυξης» Σαμίρ Αμίν (στενός φίλος και σύμβουλος του πρώην πρωθυπουργού Ανδρέα Παπανδρέου, διανοούμενοι και συνδικαλιστές από τις βαλκανικές χώρες (από την Ελλάδα ο Διευθυντής του Ινστιτούτου Πουλαντζά Χάρης Γολέμης και ο γράφων).

Το πιο εντυπωσιακό ίσως και ασυνήθιστο, ήταν η συμμετοχή στις εκδηλώσεις ενός πυκνότατου νεανικού πλήθους, που συνωστιζόταν κυριολεκτικά για να μπει στον κινηματογράφο «Ευρόπα» (πρώην «Μπαλκάν»!), για να παρακολουθήσει τον Ζίζεκ ή τον Μπάουμαν, εμφανώς διψασμένο να καταλάβει τον κόσμο που ζει. Συμμετοχή ενδεικτική του σταδιακά μεταβαλλόμενου πολιτικού και «διανοητικού-πολιτιστικού» κλίματος στις βαλκανικές χώρες.

Πριν είκοσι χρόνια, στην Κροατία κυριαρχούσε ο αντικομμουνισμός της δεξιάς και ο εθνικισμός και, επίσης, το όραμα της «μεγάλης ευημερίας» που συνοψιζόταν σε δύο λέξεις: «Ελευθερία και δολλάρια» (μαζί και η συγκεκριμένη πραγμάτωσή του με την «ευρωπαϊκή προοπτική), συμπυκνώνοντας τη «μεγάλη ελπίδα», τη «μεγάλη υπόσχεση» κατά την κατάρρευση του «κομμουνισμού».

Σήμερα, τα προβλήματα του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού, αλλά και της «ευρωπαϊκής προοπτικής» είναι περισσότερο από αισθητά στις ανατολικές χώρες, η συντριπτική πλειοψηφία των οποίων δεν έχει φτάσει ακόμα στα επίπεδα ΑΕΠ του 1989! Οι υποσχέσεις απεδείχθησαν απάτες και η “δημοκρατική επανάσταση” αντεπανάσταση. Κρινόμενη με κριτήρια τους δημογραφικούς δείκτες, την εξέλιξη του ΑΕΠ και των επενδύσεων, τη διεθνή θέση και ισχύ των πρώην “σοσιαλιστικών” χωρών, τη μεταβολή στο κοινωνικό κράτος, τις ανισότητες στο εισόδημα, η λεγόμενη “μετάβαση στην αγορά” του ανατολικού μπλοκ συνιστά τη μεγαλύτερη καταστροφή στην ιστορία του βιομηχανικού κόσμου, των δύο παγκοσμίων πολέμων περιλαμβανομένων. Σήμερα, η Ελλάδα έγινε η πρώτη χώρα της Δυτ. Ευρώπης στην οποία άρχισαν να εφαρμόζουν το ίδιο σενάριο.

Με μεγάλη καθυστέρηση, η νεολαία και τμήμα των διανοουμένων των βαλκανικών χωρών, μετά την «εισαγωγή» του καπιταλισμού, αρχίζουν την εισαγωγή και της δυτικής (ή «νότιας») κριτικής και αμφισβήτησης. ¨Οσης τουλάχιστο έχει απομείνει στην πρωτοφανούς διανοητικής παρακμής Ευρώπη, όπου πρέπει κανείς να ανατρέξει στη δεκαετία του 1960 και του 1970 για να ανακαλύψει κάποια άξια λόγου κριτική πνευματική, ίσως και καλλιτεχνική παραγωγή. αναβιώνοντας. στην Κροατία, και «αιρετική» παράδοση των διανοουμένων του Ζάγκρεμπ, που, συσπειρωμένοι κάποτε πίσω από την επιθεώρηση Praxis και κινούμενοι στα όρια της ανοχής του «τιτοϊσμού», τάραξαν τα νερά της «αυτοδιαχειριστικής» Γιουγκοσλαβίας.

Στο επίκεντρο των συζητήσεων του Ζάγκρεμπ βρέθηκαν, μεταξύ άλλων, τα νέα κοινωνικά κινήματα. Αυτές οι «μοντέρνες» μορφές οργάνωσης και δράσης κοινωνικών στρωμάτων, αντανακλούν κοινές και συνήθως διεθνείς πραγματικότητες, γι’ αυτό και εμφανίζονται σε χώρες με πολύ διαφορετικά κατά τα άλλα χαρακτηριστικά, όπως είναι αίφνης η Ισπανία και η Αίγυπτος! Σε όλες όμως τις περιπτώσεις συγκλίνουν τρία κοινά χαρακτηριστικά:

α) η εμφάνιση μιας μορφωμένης και συχνά άνεργης, ή προοπτικά άνεργης νεολαίας, με μεγάλη εξοικείωση με τα νέα, ψηφιακά μέσα, αποτέλεσμα της μεγάλης, παγκόσμιας «πολιτιστικής επανάστασης» του ‘Ιντερνετ,

β) η βαθιά κοινωνική δυσαρέσκεια, όλο και περισσότερο εντεινόμενη μετά το «ρήγμα» της «φιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης», που άρχισε το 2008 με την κρίση του χρηματοπιστωτικού τομέα, συνεχίζεται τώρα με την κρίση δημόσιου και ιδιωτικού χρέους και είναι άγνωστο που θα καταλήξει,

γ) η αποστροφή προς μια πολιτική τάξη που γίνεται παγκοσμίως αντιληπτή ως «διεφθαρμένη», «αναποτελεσματική», υποχείρια των μεγάλων οικονομικών συμφερόντων, ιδίως του χρηματιστικού κεφαλαίου.

Μετά το 2009, στην Κροατία αναπτύχθηκε ένα «νέο κοινωνικό κίνημα» με πυρήνα αρχικά τους φοιτητές και που στη συνέχεια επεκτάθηκε και στους πολίτες και πήρε τη μορφή επαναλαμβανόμενων συγκεντρώσεων σε πλατείες και καταλήψεων πανεπιστημιακών κτιρίων που διήρκεσαν αρκετές εβδομάδες, με ειδικές διεκδικήσεις που αφορούσαν την πανεπιστημιακή εκπαίδευση, αλλά και εναντίον της διαφθοράς και αναποτελεσματικότητας των πολιτικών ελίτ, υπό το γενικό σύνθημα «’Αμεση Δημοκρατία» και με εκτεταμένη χρήση των νέων «κοινωνικών μέσων», όπως του Facebook, κατά τρόπο ανάλογο του τρόπου με τον οποίο άρχισαν οι τελικά επαναστατικές κινητοποιήσεις στην Τυνησία και την Αίγυπτο.

Για πρώτη φορά μετά την πτώση του “κομμουνισμού” (και με την εξαίρεση της αλβανικής εξέγερσης κατά των πυραμίδων του Μπερίσα), η νεολαία των Βαλκανίων δείχνει διάθεση συλλογικής δράσης για την επίτευξη πολιτικών στόχων. ‘Όχι μόνο στην Κροατία, αλλά επίσης στη Ρουμανία, τη Βοσνία και την Αλβανία.

Για τον Κροάτη Σρέτσκο Χόρβατ, οργανωτή του «Ανατρεπτικού Φεστιβάλ Κινηματογράφου», τα Βαλκάνια «βράζουν» στη σκιά των πολιτικών ανατροπών στη Μέση Ανατολή. Θυμίζει τις μεγάλες διαμαρτυρίες από τις αρχές του χρόνου στη Ρουμανία εναντίον της λιτότητας και του νέου εργατικού κώδικα, τους νεκρούς στην Αλβανία κατά τις διαδηλώσεις του Φεβρουαρίου, τις μαζικές κινητοποιήσεις νέων και γενικότερα πολιτών στο Ζάγκρεμπ και άλλες πόλεις της Κροατίας, τον Φεβρουάριο, που επανέρχονται κατά καιρούς στα κεντρικά σημεία των πόλεων. Ο απόηχος αυτών των μορφών δράσης εμφανίστηκε ήδη στη Σερβία και τη Βοσνία.

Τα διεθνή μέσα δεν έδωσαν μεγάλη σημασία σε αυτές τις κινητοποιήσεις. Κακώς, μας λέει ο Σλοβένος φιλόσοφος Ζίζεκ, γιατί αυτές οι κινητοποιήσεις προαναγγέλλουν το κύμα που έρχεται, την «κοινωνική έκρηξη» μιας χερσονήσου με συνολικό πληθυσμό 60 εκατομμύρια. Σύμφωνα με τον Julian Assange των Wikileaks, οι αποκαλύψεις που θα κάνει για τη Νοτιοανατολική Ευρώπη μπορούν να προκαλέσουν εξεγέρσεις ανάλογες με τις μεσανατολικές.

Στην παρατήρησή ότι οι εκτιμήσεις του μοιάζουν πολύ υπερβολικές, με δεδομένη την απάθεια που χαρακτήρισε τις βαλκανικές «μετασοσιαλιστικές» κοινωνίες και την απουσία συνεκτικού «εναλλακτικού οράματος», ο Χόρβατ σημειώνει ότι στη χερσόνησο συγκλίνουν το βιούμενο «αδιέξοδο» της «μετάβασης» και οι νέες κοινωνικο-πολιτιστικές πραγματικότητες προσθέτοντας: «’Ενα τελείως νέο, πρωτότυπο και εφευρετικό κίνημα της Αριστεράς ήρθε στο προσκήνιο αυτών των ενίοτε χαοτικών διαμαρτυριών στα Βαλκάνια, που δεν έχει κανένα προηγούμενο στην Ανατολική Ευρώπη, όπου η αριστερά ακόμα παλεύει με το μετά το 1989 ανάθεμα, ένα κίνημα που φέρνει νέες μεθόδους και ενέργεια στο ανατρεπτικό κίνημα του καιρού μας».

Στην αρχή του κινήματος στην Κροατία, ο Υπουργός Εσωτερικών αποκάλεσε υποτιμητικά τους διαμαρτυρόμενους «Ινδιάνους», προσπαθώντας να τους παρουσιάσει ως ένα «θίασο» πολιτικά άσχετων ηθοποιών. Αυτοί όμως αντέστρεψαν το υπονοούμενο. ‘Αρχισαν να μιλάνε κι αυτοί για «Ινδιάνους», παραπέμποντας όχι στην «’Αγρια Δύση», αλλά στην «‘Αγρια Ανατολή» του σύγχρονου ευρωπαϊκού καπιταλισμού. ‘Η για «Ινδική Επανάσταση», ένας τρόπος να πούνε ότι τους υποσχέθηκαν Ευρώπη και τους πάνε Τρίτο Κόσμο! Με τα λόγια του Χόρβατ:

«Παρά τη δημοκρατική υπόσχεση του 1989 και του «Τέλους της Ιστορίας», εμείς, οι Ινδιάνοι της ‘Αγριας Ανατολής, νοιώθουμε πλήρως αποκλεισμένοι από τις διαδικασίες αποφάσεων. Οι περισσότερες εκλογές μετετράπησαν σε ανασύνθεση μιας πολιτικής ολιγαρχίας, χωρίς σοβαρές διαφορές στα προγράμματα. Πολλοί χάσανε τις δουλειές τους και τις κοινωνικές παροχές. Ακόμα και μετά την πτώση του Μιλόσεβιτς και του Τούτζμαν δεν ήρθε αληθινή δημοκρατία στην πρώην Γιουγκοσλαβία. Οι πολίτες χρωστάνε τώρα τα μαλλιοκέφαλά τους στις ξένες τράπεζες που έχουν κυριαρχήσει στον χρηματοπιστωτικό τομέα των Βαλκανίων. Μετά το 1989, η διάλυση των υπολειμμάτων του κράτους δικαιολογήθηκε από τη μετάβαση. Αλλά κατέληξε σε λεηλασία της κοινωνικής και κρατικής περιουσίας, που δημιούργησε μια σειρά «ασθενών κρατών» στα Βαλκάνια».

Στα έντονα κοινωνικά προβλήματα προστίθεται η αποστροφή στην κυριαρχία της εγκληματικότητας και της διαφθοράς, της «Μαφίας», ένα κύμα «κουμμονιστονοσταλγίας», που αγγίζει ακόμα και τους Ανατολικογερμανούς, αλλά και ο έρπων ευρωσκεπτικισμός. Πριν από μερικά χρόνια, η συμμετοχή στην ΕΕ θεωρούνταν κορυφαίο «εθνικό έπαθλο». Σήμερα 40% των Κροατών τάσσεται υπέρ και 40% κατά της ‘ένταξης.

Αυτά τα φαινόμενα συνέκλιναν με τις … νέες τεχνολογίες για να παράξουν το πρώτο πολιτικό αποτέλεσμα. Στην Κροατία άρχισε φέτος ένα κίνημα Facebook από μια πολιτικά συγχυσμένη νεολαία δυσαρεστημένη με την κυβερνητική πολιτική. Στις 26.2 βετεράνοι του πολέμου που διαμαρτυρόντουσαν για την έκδοση ενός Κροάτη στρατιώτη στη Σερβία συγκρούστηκαν βίαια με την αστυνομία, ενώ στη συνέχεια μπήκαν στις συγκρούσεις και ποδοσφαιρόφιλοι χούλιγκανς. Δύο μέρες αργότερα, το “κίνημα του Facebook” άρχισε να εντοπίζει σαφέστερα τις αιτίες δυσαρέσκειας, δηλαδή την καταστροφική κοινωνική κατάσταση και την έλλειψη εμπιστοσύνης στους θεσμούς και ένα κοινωνικά άδικο και διεφθαρμένο πολιτικό σύστημα. Το αποτέλεσμα ήταν να αρχίσουν αυθόρμητες, ανεξάρτητες πολιτικές εκδηλώσεις στους δρόμους με ανέλπιστη επιτυχία. Εμφανίστηκαν πανώ που κατήγγειλαν την ΕΕ και τον καπιταλισμό και ζητούσαν «άμεση δημοκρατία».

Απομένει να δούμε που μπορεί να οδηγήσει η εμφάνιση των νέων κινημάτων, που μοιάζουν να αντανακλούν άλλωστε την ανάδυση μιας (κατά Καστέλς) «Κοινωνίας των Δικτύων», και πως θα αλληλεπιδράσουν με την οργανωμένη πολιτική και κομματική ζωή των χωρών όπου εκδηλώνονται.

Επίκαιρα, 28.7.2011