H ΜΕΓΑΛΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ

Toυ Δημήτρη Κωνσταντακόπουλου

Συσσωρευμένη οργή και ματαίωση δεκαετιών του αραβομουσουλμανικού κόσμου, ηθική, κοινωνική, πολιτική, εθνική, εκρήγνυνται τώρα μπροστά στα ένοχα και αμήχανα μάτια Ευρωπαίων και Αμερικανών, προκαλώντας νέο κύμα ανασφάλειας στο Ισραήλ, κράτος του Διαρκούς Πολέμου στη Μέση Ανατολή. Ο ίδιος ο πυρήνας της «Αυτοκρατορίας» διχάζεται τώρα βαθειά για το πώς πρέπει να αντιμετωπίσει το νέο δεδομένο που, εκτός των άλλων, απειλεί καθεστώτα-στυλοβάτες της Pax Americana και Israeliana στη στρατηγικότερη περιοχή του κόσμου. ‘Ηδη, πολύ δύσκολα φαντάζεται κανείς πως θα μπορέσει π.χ. το Ισραήλ να συνεχίσει τον αποκλεισμό της Γάζας με οποιαδήποτε ελάχιστα δημοκρατική κυβέρνηση στην Αίγυπτο, αναγκασμένη, ακόμα κι αν δεν το θέλει, να παίρνει υπόψιν της τις διαθέσεις του πληθυσμού.

Το επαναστατικό κύμα που ξεκίνησε στην Τυνησία, συνεχίζεται στην Αίγυπτο, απειλεί την Ιορδανία, την Υεμένη και ποιός ξέρει ποιους ακόμα, θυμίζει σε ορισμένους αναλυτές, με τη μεταδοτικότητά του, τις ευρωπαϊκές επαναστάσεις του 1848. ‘Αλλοι πάλι, διερωτώνται μήπως βρισκόμαστε σε ένα αραβικό 1789. Το παρόν, είναι το πέμπτο μεγάλο επαναστατικό κίνημα που διατρέχει τον μουσουλμανικό κόσμο στη διάρκεια ενός αιώνα. Προηγήθηκαν οι εξεγέρσεις κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, τα αντιαποικιακά κινήματα, με αποκορύφωμα την Επανάσταση της Αλγερίας, η εποποιία του εθνικού Παλαιστινιακού κινήματος, η Ιρανική Επανάσταση του 1979.

‘Όπως όλες οι γνήσιες Επαναστάσεις στην ιστορία, έτσι κι αυτή χαρακτηρίζεται από την άμεση, δυναμική εισπήδηση των ίδιων των λαϊκών μαζών στην πολιτική δράση. Στην Αίγυπτο, στον πυρήνα της εξέγερσης είναι 19 οργανώσεις νεολαίας, διαδικτυωμένες με το ‘Ιντερνετ, με μισό εκατομμύριο μέλη, αποτελούμενες κυρίως από διπλωματούχους, μορφωμένους, αλλά χωρίς δουλειά νέους, που βλέπουν ένα διεφθαρμένο και τυραννικό καθεστώς, υπόδουλο στους ξένους, να ματαιώνει την ελπίδα και την αξιοπρέπειά τους. Περισσότερο από το αίτημα της ελευθερίας ή τις όποιες οικονομικές και κοινωνικές διεκδικήσεις, είναι η βαθειά ανάγκη της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, ατομικής και συλλογικής, που βρίσκεται στη ρίζα της αραβικής εξέγερσης. (Ειρήσθω εν παρόδω, η αξιοπρέπεια αυτή είναι υπεύθυνη για τις ήττες των, συντριπτικά υπέρτερων σε ισχύ και τεχνολογία, ΗΠΑ και Ισραήλ σε Ιράκ και Λίβανο αντίστοιχα, την τελευταία δεκαετία).

Στη μνημειώδη «Ιστορία της Ρωσικής Επανάστασης» ο, και πρωταγωνιστής της, Λέων Τρότσκι παρατηρεί ότι μια επανάσταση δεν κερδίζει όταν οι οπαδοί της έχουν περισσότερα όπλα, αλλά όταν είναι αποφασισμένοι να πεθάνουν. Δεν είναι τυχαίο ότι όλα ξεκίνησαν όταν η κοινωνική πίεση έσπρωξε έναν μικροπωλητή της Τυνησίας να αυτοπυρποληθεί, καταλύοντας έτσι την συσσωρευμένη οργή και μετασχηματίζοντάς την σε εξέγερση. Τα περισσότερα, αν όχι όλα τα αραβικά καθεστώτα στηρίζονται σχεδόν αποκλειστικά στην επίγνωση του πληθυσμού ότι θα χρησιμοποιήσουν την πιο ανελέητη βία αν απειληθούν. Η φυγή του Μπεν ‘Αλι απέδειξε στους ‘Αραβες ότι το μέχρι χθες αδιανόητο είναι πλέον δυνατό. Ο φόβος μετακόμισε από τον δρόμο στα παλάτια, ανοίγοντας το κουτί της Πανδώρας για τους σατράπες που κυβερνούν μια περιοχή από τον Ατλαντικό μέχρι τον Ινδικό Ωκεανό.

‘Αραβες και Παγκοσμιοποίηση

Σε αντίθεση με τα προηγούμενα επαναστατικά κινήματα των Αράβων, το τωρινό είναι περισσότερο πολιτικό και κοινωνικό, παρά εθνικό, στρέφεται δηλαδή άμεσα εναντίον των ντόπιων καθεστώτων, όχι των ξένων αποικιοκρατών. Λέμε βέβαια άμεσα γιατί αυτά ακριβώς τα καθεστώτα είναι, στην πραγματικότητα, τα «ρελαί» ενός αποικιακού συστήματος κυριαρχίας, αλλά και γιατί είναι αδύνατο το αίτημα της αξιοπρέπειας, που συνέχει αυτές τις εξεγέρσεις, να περιορισθεί στο εσωτερικό και να μην επηρεάσει τις εξωτερικές σχέσεις αυτών των χωρών. Το παλαιστινιακό παραμένει πάντα βαθύ, αθεράπευτο τραύμα στην ψυχή του Ισλάμ, οι επεμβάσεις, μόνο την τελευταία δεκαετία, σε Ιράκ, Γάζα, Λίβανο, Αφγανιστάν, Πακιστάν, οι ιδεολογικές επιθέσεις κατά του Ισλάμ, τα στρατόπεδα βασανιστηρίων στο Γουαντάναμο, το Αμπού Γκράιμπ, το αεροδρόμιο Μπαγκράμ της Καμπούλ, έχουν συσσωρεύσει αβυσαλλέο μίσος κατά των Δυτικών.

Αυτό όμως που κάνει πραγματικά εκρηκτικό το κοκτέιλ είναι οι συνέπειες της δημογραφικής έκρηξης, της ανόδου του μορφωτικού επιπέδου, οι οικονομικές και πολιτιστικές συνέπειες της παγκοσμιοποίησης και η μεγάλη πολιτιστική επανάσταση του ‘Ιντερνετ. ‘Ένα εκατομμύριο άνθρωποι προστίθενται κάθε χρόνο στον πληθυσμό της Αιγύπτου, απαιτώντας μια ανάπτυξη της τάξης του 6-7% για να διατηρηθεί απλώς το βιοτικό επίπεδο. Η χώρα υποφέρει επιπλέον από τις συνέπειες της γνωστής συνταγής ιδιωτικοποιήσεων και φιλελευθερισμού, που εφήρμοσε, όπως και οι άλλες αραβικές χώρες. Διαθέτει όμως μια μεγάλη κατηγορία νέων, καλά μορφωμένων, ενώ ζει κι αυτή σε ένα διεθνές «πολιτιστικό» περιβάλλον που έχει ανεβάσει τις συνολικές προσδοκίες του πληθυσμού του πλανήτη. Σήμερα, η μόρφωση και η διεθνής τηλεόραση (το Αλ Τζαζίρα εν προκειμένω) κατέστησε τα στάνταρτς της δυτικής ευημερίας και της δημοκρατίας γενική προσδοκία ευρύτατων μαζών του «τρίτου κόσμου», όπως αποκαλούμε κατ’ ευφημισμό το κατά Μπρωντέλ «κόλαση ή καθαρτήριο» της ανθρωπότητας.

Οι ‘Αραβες δεν έχουν μόνο τη δυνατότητα να πληροφορούνται άμεσα τι συμβαίνει στον κόσμο τους, αλλά και τη δυνατότητα να συνδιαλλέγονται. Το ‘Ιντερνετ έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη μιας δημόσιας σφαίρας σχετικά ελεύθερου διαλόγου, αλλά και στη δυνατότητα δικτύωσης των ανθρώπων μεταξύ τους. Η αιγυπτιακή επανάσταση θα μείνει ίσως στην Ιστορία ως η πρώτη ψηφιακή επανάσταση.

Τα όρια της αυτοκρατορικής ισχύος

Πρώτη σε κυκλοφορία στο Ισραήλ η Yediot Ahronot ωρύεται για την «εγκατάλειψη» από τους Αμερικανούς του Μουμπάρακ: «Μια πράξη βλακείας και πλήρους αδυναμίας κατανόησης. Ο Πρόεδρος των ΗΠΑ δεν σέβεται τίποτα το ιερό…μπορεί να μας πουλήσει από σήμερα μέχρι αύριο». Προφανώς, για τον Νετανιάχου, η ενδεικνυόμενη λύση θα ήταν να δώσουν οι ΗΠΑ «πράσινο φως» στον αιγυπτιακό στρατό να ματοκυλίσει τη χώρα για να σώσει τον Μουμπάρακ, γιατί αυτή είναι στην πραγματικότητα η μόνη διαθέσιμη εναλλακτική.

Κλαίει και οδύρεται και η κεντρώα «Μααρίβ», με την «οδυνηρή αφέλεια» του Ομπάμα, που, γράφει, νόμιζε ότι βγάζοντας ένα λόγο στο Κάιρο, θα κέρδιζε την ψυχή του Ισλάμ, φτάνοντας περίπου να κάνει εκκλήσεις στον … Αλλάχ: «Η Βαγδάτη στο χάος, η Βυρηττός έπεσε στους εξτρεμιστές, η Γάζα έπεσε στη Χαμάς, το Αμμάν κι ο Βασιληάς παρασύρονται από τον αέρα, στο Κάιρο σπάει ο θρόνος του Αιγύπτιου Προέδρου – και τι του ζητάνε, σε αυτές τις ώρες που παίζεται η επιβίωσή του, να κάνει διάλογο με την εξέγερση! Μόνο ο Αλλάχ ξέρει τι θα έρθει μετά» Πιο ρεαλιστική, η Τζερούσαλεμ Ποστ στηρίζει τον ματωβαμμένο αρχηγό των μυστικών υπηρεσιών του Στρατού Σουλεϊμάν για τη «μετάβαση».

Οι Εβραίοι είναι, πιθανώς, μια από τις εξυπνότερες ελίτ της ιστορίας. Φαίνεται όμως ότι το πολύ γαρ της ισχύος αποβλακώνει ανθρώπους και σύνολα. Δηλαδή τι περίμεναν; Ότι οι Ιρακινοί θα υποδεχθούν με σημαιούλες τους κατακτητές, ότι οι Παλαιστίνιοι θα εξέλεγαν στις ελεύθερες εκλογές, που εκείνοι τους υποχρέωσαν να κάνουν, έναν Αμπάς, σύμβολο του εξευτελισμού τους, ότι οι ‘Αραβες θα ήταν ευτυχείς με τις επεμβάσεις, την καταπίεση, την ανέχεια και τις τυραννίες; ‘Ότι θα διέλυαν το Ιράκ, χωρίς να επωφεληθεί το Ιράν; ‘Ότι θα ήταν ευχαριστημένοι και οπαδοί της Δύσης οι ισλαμικοί λαοί, που είδαν τους Δυτικούς να εξαπολύουν, με τις λόγχες και με τα λόγια τους, τις χειρότερες προσβολές εναντίον τους. Οι σημερινές εξελίξεις στη Μέση Ανατολή είναι, σε πολύ μεγάλο βαθμό, συνέπεια της πολιτικής που άσκησαν επί δεκαετίες ΗΠΑ και Ισραήλ στην περιοχή, σε συνδυασμό με το επίσης δυτικό φρούτο της «φιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης», του «ανοίγματος των αγορών» κλπ.. Στο κάτω-κάτω δεν είναι ο Αλλάχ, είναι ο Θεός των Εβραίων και των Χριστιανών που προειδοποίησε: «Μάχαιραν έδωκες, μάχαιραν θα λάβεις».

Συζητώντας στο περιθώριο ενός συνεδρίου στην Τουρκία προ ετών με τον Βρετανό συγγραφέα ‘Αντριου Μάνγκο, του στενού «αυτοκρατορικού πυρήνα» τον άκουσα να διερωτάται με αγωνία τι συμβαίνει. Μούλεγε «δεν καταλαβαίνω, ίσως γεράσαμε, άνθρωποι σαν και μένα και τον Μπέρναντ Λιούις. Το 1931, κρατούσαμε την Κύπρο με 500 χωροφύλακες, στη δεκαετία του 1950, δεν μπορούσαμε να την κρατήσουμε με 10.000 στρατιώτες, τώρα στείλαμε 180.000 στο Ιράκ και δεν μπορούμε να νικήσουμε. Ποια είναι τα όρια της αυτοκρατορικής ισχύος;» Πέρασαν διακόσια χρόνια, αλλά οι σημερινοί Αυτοκράτορες έχουν λιγότερο μυαλό από έναν Ναπολέοντα, που, φτάνοντας πριν από διακόσια χρόνια κάτω από τις Πυραμίδες είπε: «Από δω απάνω μας κυττάνε σαράντα αιώνες ιστορίας»

‘Ηδη πάντως, το πανίσχυρο εβραϊκό λόμπυ κινητοποιήθηκε στις ΗΠΑ και ανέτρεψε εν μέρει τουλάχιστον την πρώτη επιλογή Ομπάμα, υπέρ του «φύγε τώρα Μουμπάρακ». Ουάσιγκτον και Ισραήλ, επιχειρούν μια «ήπια μετάβαση», που, αφενός θα διατηρήσει την εξουσία στη χώρα στα χέρια της Αστυνομίας, του Στρατού και των Μυστικών Υπηρεσιών, αφετέρου θα εγγυηθεί τη συμφωνία ειρήνης με το Ισραήλ, κάνοντας ορισμένες διακοσμητικές παραχωρήσεις στους διαδηλωτές. Είναι ένα σενάριο ανάλογο, τηρουμένων των αναλογιών, με αυτό που συνέβη στην Ισπανία μετά τον Φράνκο και στη Χιλή μετά τον Πινοτσέτ. Με τη διαφορά ότι τότε, Ευρωπαίοι και Αμερικανοί, σε μια πολύ διαφορετική διεθνή συγκυρία, είχαν μια αξιοπρεπή διέξοδο να προσφέρουν σε Ισπανούς και Χιλιάνους. Δύσκολα βλέπει κανείς τι θα προσφέρουν σήμερα στους Αιγύπτιους και άλλους ξεσηκωμένους ‘Αραβες.

Δεν μπορούμε με κανένα τρόπο να προβλέψουμε με ασφάλεια την πορεία των γεγονότων και μιας Επανάστασης που βρίσκεται στα πρώτα, πολύ αρχικά της στάδια, ανοιχτή σε πολλά σενάρια και δυνατούς δρόμους. Ουδείς, των Αδελφών Μουσουλμάνων περιλαμβανομένων, δεν φαίνεται άλλωστε να έχει ένα ικανοποιητικό σχέδιο για τη χώρα, που κινδυνεύει να περιπέσει σε περίοδο μακράς αστάθειας. Η παγκοσμιοποίηση και οι αυτοκρατορικές στρατιωτικές επεμβάσεις μπορεί να μην πετυχαίνουν, μακροπρόθεσμα, να θεμελιώσουν μια σταθερή τάξη, διαλύουν όμως συχνά και τα υποκείμενα που θα μπορούσαν να δημιουργήσουν σταθερές εναλλακτικές δομές. Το μόνο βέβαιο είναι ότι τίποτα στο μέλλον δεν θα μοιάζει με τη Μέση Ανατολή που γνωρίσαμε.

Επίκαιρα, 9.2.2010