ΔΥΟ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΕΝ ΟΨΕΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΑΔΙΕΞΟΔΟΥ

Βόρειοι κατά Νοτίων

Του Δημήτρη Κωνσταντακόπουλου

«Στις αρχές Ιανουαρίου, η ελληνική κυβέρνηση συγκαλεί κατεπειγόντως σύσκεψη κορυφαίων οικονομικών ειδικών. Μεταξύ αυτών, ένας αξιωματούχος του ΔΝΤ εξηγεί ξερά στον Πρωθυπουργό ότι πρέπει να διαλύσει το κράτος πρόνοιας. ‘Ενας άλλος σύμβουλος, που ανήκει στον ΟΟΣΑ, πετάει, με έναν τόνο ιλαρότητας: “μια απόφαση που προκαλεί φρίκη σε όλους, περιλαμβανομένων των οπαδών σας, δεν μπορεί παρά να είναι καλή”»

Την περιγραφή της σύσκεψης χρωστάμε σε έναν πολύ γνωστό οικονομολόγο, φίλο του κ. Παπανδρέου, τον Γκαλμπρέιθ, καθηγητή πολιτικής οικονομίας στο Πανεπιστήμιο του Τέξας, γιο ενός από τα μεγαλύτερα ονόματα των οικονομικών του 20ού αιώνα.

Χάος στην Ευρώπη

Μερικές μέρες πριν από μία από τις κρισιμότερες συνόδους της ΕΕ, αρκεί μια επιπόλαιη ματιά στον ευρωπαϊκό τύπο για να διαπιστώσει κανείς εύκολα το χάος μεταξύ των Ευρωπαίων ιθυνόντων ως προς τις κεντρικές στρατηγικές επιδιώξεις τους. «Να σώσουμε το Ευρώ» παραμένει βέβαια ο κεντρικός άξονας του mainstream προβληματισμού (αν και εκεί ακόμα σημειώνονται διαφοροποιήσεις). Αλλά στο πως θα το σώσουμε διατυπώνονται κάθε είδους αλληλοαποκλειόμενες και σε κάθε περίπτωση όχι πολύ επεξεργασμένες γνώμες.

Στο περιβάλλον αυτό διατυπώνονται και αρκετές γνώμες για αλλαγή της σύνθεσης της ευρωζώνης. «Μια πολύ διαδεδομένη θέση είναι η ανάδυση δύο νομισματικών ζωνών στην Ευρώπη», υπογραμμίζει ο Klaus Abberger του IFO στη Monde, αποφεύγοντας να προσδιορίσει σε ποια ζώνη θα τοποθετούσε τη Γαλλία. Ο Γάλλος συνάδελφός του Jean-Pierre Vesperini, προτείνει την έξοδο της Γερμανίας από μια ευρωζώνη, που «δεν είναι βιώσιμη στη σημερινή μορφή της», ως «λιγότερο κακή λύση». Για τον Michel Aglietta, μεγάλο όνομα διεθνώς, «η επιβολή μιας συντριπτικής λιτότητας στην Ελλάδα…ισοδυναμεί με… ωρολογιακή βόμβα που μπορεί να στοιχίσει πολύ ακριβά στην Ευρώπη». Θα ήταν, λέει, πιο φρόνιμο να αναγνωρισθεί η ανάγκη αναδιάρθρωσης του ελληνικού χρέους.

Στην κακοφωνία πρέπει να προστεθεί η όλο και μεγαλύτερη δυσκολία συνεννόησης μεταξύ της πολιτικής «καρδιάς» της ‘Ενωσης, του Παρισιού, και ενός Βερολίνου που μοιάζει να συγκινείται μόνο από ισολογισμούς τραπεζών και εμπορικά πλεονάσματα. Η Ευρώπη δύσκολα όμως θα επιβιώσει «συμπτυσσόμενη» στο εμπορικό κέντρο της Sony, που έχτισαν οι Γερμανοί στη θέση του Τείχους. Μια Ευρώπη, ένα κόσμος που στηρίζεται στο «ο σώζων εαυτόν σωθήτω», στην απαγόρευση της αλληλεγγύης, μοιάζει καταδικασμένος. Μόλις την περασμένη βδομάδα, οι γερμανικές τράπεζες κατηγόρησαν δια του Σπήγκελ τις γαλλικές ότι «ξεφορτώνονται» στην ΕΚΤ ελληνικό χρέος, ενώ οι ίδιες υποσχέθηκαν στον Σόιμπλε να μην πουλάνε ελληνικά ομόλογα.

Πολλοί Ευρωπαίοι αξιωματούχοι συμπέραναν ήδη από την εμπειρία των τελευταίων μηνών ότι υπάρχουν κρίσιμα προβλήματα στη λειτουργία της ευρωζώνης που μπορεί να την οδηγήσουν σε διάλυση. Τα εργαλεία, οι λειτουργίες που αφαιρέθηκαν από τα κράτη-μέλη δεν επανεμφανίσθηκαν σε υπερεθνικό επίπεδο, αλλά μεταφέρθηκαν στις «αγορές», πάσης φύσεως χρηματοπιστωτικά ιδρύματα και κατόχους χρηματιστικού κεφαλαίου. Η κρίση χρέους μετατρέπεται σε κρίση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Το λένε ανώτεροι Ευρωπαίοι αξιωματούχοι στο άρθρο της γαλλικής Monde Diplomatique με τον προκλητικά ενδεικτικό (και αδιανόητο προ τριμήνου) τίτλο: «Πρέπει πραγματικά να σώσουμε το ενιαίο νόμισμα;». Αλλά το λένε ανωνύμως, καταδεικνύοντας πόσο δύσκολη είναι η αντιμετώπιση των προβλημάτων, αφού ούτε καλά καλά ανοιχτή συζήτηση δεν μπορεί να γίνει.

Η λύση του ΔΝΤ και η λύση του "μεγαλο-κράτους"

Απέναντι στην κρίση προτείνονται ουσιαστικά δύο λύσεις, αμφότερες πολύ ριζοσπαστικές, αμφότερες με βαθιές, ιστορικές επιπτώσεις στο μέλλον της Ευρώπης. Από τη μια, ο ριζοσπαστισμός των αγορών, η απόλυτη, αυστηρή δημοσιονομική πειθαρχία, που υποστηρίζουν Μέρκελ, ΔΝΤ και, λιγότερο, Τρισέ με την ΕΚΤ. Από την άλλη, η πρόταση δημιουργίας ενός «μεγάλο-κράτους» που να μπορεί να αντισταθεί στους οίκους αξιολόγησης και τις αγορές των CDS και να οργανώσει την ευρωπαϊκή ανάπτυξη. Στον ενδιάμεσο χώρο μεταξύ των δύο προτάσεων, υπάρχουν όσοι επιδιώκουν μεταβολή στη σύνθεση της ευρωζώνης, ενδεχόμενη δημιουργία βόρειας και νότιας ευρωζώνης, ή σκέπτονται ακόμα και τη διάλυσή της. Μια διάλυση όμως που θα αφαιρέσει ζήτηση, θα ξαναδημιουργήσει τα προβλήματα σε άλλο επίπεδο και θα οδηγήσει σε άγριους ενδοευρωπαϊκούς ανταγωνισμούς.

Οι συγκρούσεις στο εσωτερικό της ευρωζώνης αντανακλούν τις συγκρούσεις στους G-20. Οι πλεονασματικές Γερμανία και Κίνα, όπως και οι μεγάλες διεθνείς τράπεζες, οι «πρίγκηπες» της Wall Street και του City, αντιδρούν αποφασιστικά σε κάθε πρόταση που συνεπάγεται να ρίξουν τα πλεονάσματά τους στην αγορά για να τονώσουν τη ζήτηση ή να θέσουν σε κίνδυνο την αξία των χρημάτων τους με πληθωριστικές, αντικυκλικές πολιτικές. Οι τράπεζες δεν θέλουν ούτε να ακούσουν για έστω περιορισμένη επιστροφή των κολοσσιαίων κεφαλαίων που κινητοποιήθηκαν για τη διάσωσή τους μετά το 2007, αναγκάζοντας τον Ομπάμα να καυτηριάσει πρόσφατα τις «ορδές από λομπίστες». Επιπλέον, ανησυχούν για την κρίση χρέους γιατί αντιλαμβάνονται ότι πλησιάζει σε σημείο που κινδυνεύει να διαγραφεί τουλάχιστο μέρος του. Πιέζουν αφόρητα για αυστηρή δημοσιονομική πειθαρχία, συντριπτική συμπίεση κόστους εργασίας, κατάργηση του θεσμού συντάξεων και του μεταπολεμικού ευρωπαϊκού κοινωνικού μοντέλου. Το ΔΝΤ, ενεργώντας ως συλλογικός εκφραστής τους, προέβη προ ημερών στην πρωτοφανή ενέργεια να στείλει επιστολή ζητώντας τη θεσμοποίηση και αυστηροποίηση των μηχανισμών δημοσιονομικής πειθαρχίας στους Υπουργούς της ΕΕ!

Ο τραπεζικός και γερμανικός «μονεταριστικός φονταμενταλισμός» έχει ενοχλήσει τους Γάλλους και όσους εμφορούνται ακόμα από ευρωπαϊκή πολιτική φιλοσοφία. Είναι ενδιαφέρον ότι ο ίδιος ο πρόεδρος του Eurogroup Γιουνκέρ (που είχε προ καιρού καλέσει τη Μέρκελ να μην ανοίγει το στόμα της!), δια δηλώσεων ανωνύμων προσκείμενων κύκλων του στη Monde Diplomatique, υπογράμμισε ότι ο κ. Τρισέ υπέκυψε στις τραπεζικές πιέσεις για το «σχέδιο σωτηρίας», αλλά δεν είχε υποκύψει ποτέ μέχρι τότε στους πολιτικούς που τούλεγαν να είναι πιο ελαστικός με τα επιτόκια και να θέτει σε προτεραιότητα την ανάπτυξη.

Το υπονοούμενο του κ. Γιουνκέρ είναι σαφές: το πρόγραμμα σωτηρίας είναι περισσότερο σωτηρίας των τραπεζών παρά των χωρών. ‘Εγινε δυνατό, αφήνει να εννοηθεί η Monde Diplomatique χάρη στη γνωστή πλέον κερδοσκοπική «επίθεση της Παρασκευής» (8.5). Να υπενθυμίσουμε στο σημείο αυτό ότι οι Financial Times έγραψαν επίσης την Παρασκευή 8.5, παραμονή της συνεδρίασης των Ευρωπαίων, για επιστολή 47 τραπεζών προς τον κ. Τρισέ, με την οποία ζητούσαν από την ΕΚΤ να υποκαταστήσει τη διατραπεζική αγορά και να αγοράσει κρατικά χρεώγραφα.

Η Μέρκελ προτείνει ουσιαστικά στους Ευρωπαίους να επιβάλουν εκείνοι στον εαυτό τους αυτό που θα τους κάνουν οι αγορές αν συνεχίσουν με τα ελλείμματα. Η δραστική όμως συμπίεση αμοιβών της εργασίας και κοινωνικού κράτους κινδυνεύει να οδηγήσει σε κοινωνικές εκρήξεις, να ρίξει την Ευρώπη σε περαιτέρω ύφεση και απόκλιση νοτίων και βορείων οικονομιών. Σπουδαίοι κοινωνικοί επιστήμονες και οικονομολόγοι, όπως ο Τοντ ή ο Αμίν στη Γαλλία, προειδοποιούν επίσης για τον κίνδυνο δικτατοριών, ολοκληρωτισμών ή ακροδεξιών λύσεων, που θα κληθούν να διαχειρισθούν ένα τέτοιο οικονομικό πρόγραμμα.

Στην άλλη άκρη του πολιτικού φάσματος, Ευρωπαίοι σοσιαλιστές, συνδικάτα, ριζοσπαστική αριστερά αναπτύσσουν ένα διεκδικητικό λόγο, που, όμως, αφενός δεν είναι συντονισμένος σε ευρωπαϊκή κλίμακα, αφετέρου δεν προβάλλει ένα συνεκτικό όραμα μιας διαφορετικής Ευρώπης, που να μπορεί να στηρίξει τις διεκδικήσεις τους.

Είναι χαρακτηριστικό της ευρωπαϊκής αμηχανίας, αλλά και του συντηρητισμού που διακρίνει την εποχή, ότι δεν είναι τόσο Ευρωπαίοι, όσο Αμερικανοί πολιτικοί και διανοητές που εκφράζουν με τη μεγαλύτερη σαφήνεια τις διαφορετικές εναλλακτικές της Ευρώπης. Αν το ΔΝΤ επιχειρεί να συγκροτήσει την απάντηση των αγορών στην κρίση, τον αντίστροφο ριζοσπαστισμό επιχειρεί να εκφράσει ένας Αμερικανός όπως ο Γκαλμπρέιθ, στον οποίο αναγκάζεται να καταφύγει η Monde Diplomatique, για να περιγράψει στο πρωτοσέλιδο του τελευταίου φύλλου της πως μπορεί ενδεχομένως να οργανωθεί μια διαφορετική Ευρώπη. Μια Ευρώπη που θα συμπληρώσει το «κενό» ενός μηχανισμού μακροοικονομικής ανάκαμψης, στηριζόμενη στις κοινωνικές δυνάμεις που έφτιαξαν το ευρωπαϊκό κράτος πρόνοιας και που, ο διάσημος οικονομολόγος, καλεί να «εξεγερθούν» για να το σώσουν.

Η ΕΕ, υποστηρίζει ο Γκαλμπρέιθ, χρειάζεται ολοκληρωμένο φορολογικό καθεστώς, κεντρική τράπεζα αφοσιωμένη στην ευημερία, χρηματοπιστωτικό τομέα που να μην μπορεί να τη βλάψει». Η Ευρώπη πρέπει να γίνει «μεγάλο-κράτος» ικανό να ελέγχει τις τράπεζες, αντί να ελέγχεται από αυτές. Η επιβίωση του πολιτισμού θα κριθεί από τηn μάχη με τις αγορές.

Δημοσιεύτηκε στον Κόσμο του Επενδυτή, 12.6.2010
Konstantakopoulos.blogspot.com