ΑΙΓΥΠΤΟΣ: ΣΤΑ ΧΕΡΙΑ ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ ΤΟ ΚΛΕΙΔΙ ΤΩΝ ΕΞΕΛΙΞΕΩΝ (ΚΑΙ Η ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΟΜΠΑΜΑ-ΙΣΡΑΗΛ)

Του Δημήτρη Κωνσταντακόπουλου

Στην αποφασιστικότερη φάση της μπαίνει η μάχη για την εξουσία στο Κάιρο, την ώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές, μάχη που θα κρίνει όχι μόνο την εξέλιξη του Αιγύπτου, αλλά θα επηρεάσει βαθειά το μέλλον όλου του ισλαμικού κόσμου, δεδομένης της κεντρικής σημασίας της Αιγύπτου για τον αραβικό κόσμο. (σ.σ. το άρθρο αυτό γράφτηκε μερικές ώρες πριν από την ΄πτώση του Μουμπάρακ)

Το ζήτημα βέβαια δεν είναι μόνο «ποιος κυβερνά την Αίγυπτο», αλλά και «ποιος κυβερνά τον κόσμο». Τα τελευταία εικοσιτετράωρα, οι ενδείξεις αποκαλύπτουν ότι γίνεται μια θυελλώδης σύγκρουση στο παρασκήνιο της «αυτοκρατορικής εξουσίας» ανάμεσα στον Ομπάμα, που έχει, κατά τα φαινόμενα, αποφασίσει να εγκαταλείψει τα παραδοσιακά, διεφθαρμένα και χρεωκοπημένα καθεστώτα-πελάτες, προς όφελος ενός ανοίγματος στους λαούς, αναλαμβάνοντας και το σχετικό ρίσκο και πιο παραδοσιακές δυνάμεις στο Ισραήλ και στο «βαθύ αμερικανικό κράτος», που επιχειρούν να τα διατηρήσουν πάση θυσία στη θέση τους.

Αυτό μόνο μπορεί να εξηγήσει αμερικανούς Πρέσβεις που «ξεμπροστιάζουν» τον Πρόεδρό τους, όπως ο ειδικός απεσταλμένος των ΗΠΑ στο Κάιρο (γιός ενός από τους ιδρυτές της CIA και της οργάνωσης Γκέλεν και πρωτεργάτη του πραξικοπήματος του Ιράν, με πλούσια δράση ο ίδιος στο Κόσοβο, στη φιλελευθεροποίηση της αιγυπτιακής οικονομίας κλπ.). Μόνο αυτό μπορεί επίσης να εξηγήσει πως ο αρχηγός της CIA ανήγγειλε την αποχώρηση Μουμπάρακ για να διαψευσθεί λίγο αργότερα… ‘Η γιατί ένας ισραηλινός αξιωματούχος συμμετείχε στη συνεδρίαση του αμερικανικού Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας! Οι εξελίξεις στο Κάιρο θυμίζουν κάπως τη σύσκεψη του 1974 που είχε αποφασίσει να αναθέσει στον Κανελλόπουλο την κυβέρνηση, προτού την αναθέσει στον Καραμανλή…Με τη σημαντική διαφορά όμως ότι ο αιγυπτιακός λαός είναι ήδη στους δρόμους όλων των πόλεων.

Το κλειδί των εξελίξεων, όχι μόνο στην Αίγυπτο, αλλά στο σύνολο της Μέσης Ανατολής το κρατάει τώρα στα χέρια του ο στρατός του Νάσσερ. Θα υπακούσει στον Μουμπάρακ ή θα περάσει στην άλλη πλευρά;

Απευθυνθήκαμε σε δύο πρόσωπα που παρακολουθούν στενά την Αίγυπτο, από τις δύο αντίπαλες όχθες της μεγάλης διαμάχης που διατρέχει την Μέση Ανατολή, για να μας φωτίσουν για το τι συμβαίνει και πως το βλέπουν. Ο ένας είναι ένας από τους σημαντικότερους διαμορφωτές της ισραηλινής στρατηγικής σκέψης, ο Καθηγητής Εφραίμ ‘Ινμπαρ. Η δεύτερη είναι η αρχισυντάκτρια μιας από τις σημαντικότερες επιθεωρήσεις του αραβικού κόσμου, της λιβανικής Bada'el, Leila Ghanem.
Leila Ghanem: H επανάσταση δεν σταματάει, η Αίγυπτος δεν γυρνάει στους Φαραώ και τους Σουλτάνους, μεγάλη ήττα για το Ισραήλ
Η αρχισυντάκτρια της Bada'el ήταν θυμωμένη προχτές το βράδυ με τον Μουμπάρακ. «Θέλουν να πάρουν από αυτό το λαό τη χαρά της νίκης. Θέλουν να τον ξαναγυρίσουν στην κατάσταση του σκλάβου. Αλλά δεν θα τους περάσει. Η Αίγυπτος δεν θα γυρίσει στην εποχή των Φαραώ και των Σουλτάνων», μας λέει, πεπεισμένη ούτε η αστυνομία, ούτε ο Στρατός έχουν πλέον τη δυνατότητα να καταστείλουν αυτό που εξελίσσεται στη μεγαλύτερη ίσως επανάσταση του αραβικού έθνους, αγκαλιάζοντας όλο και περισσότερες κοινωνικές τάξεις και επεκτεινόμενη σε όλη την Αίγυπτο.
Η Λέιλα παρακολουθεί στενά, με κομμένη την ανάσα, όπως και όλος ο αραβικός κόσμος, την αιγυπτιακή επανάσταση, μετακινούμενη αδιάκοπα μεταξύ Λιβάνου, Γαλλίας και Βόρειας Αφρικής. Στη συζήτηση που είχαμε μαζί της μας περιέγραψε αναλυτικά τις ταχύτατες εξελίξεις της επανάστασης. Μεταφέρουμε στη συνέχεια τις βασικότερες πληροφορίες και εκτιμήσεις της.
Ο Μουμπάρακ έχασε τα τελευταία ίχνη αξιοπιστίας, όταν ο δυτικός τύπος δημοσίευσε προ ημερών ότι έχει περιουσία 40-70 δις. Στην Αίγυπτο, το 40 είναι συμβολικό, είναι το ποσοστό του πληθυσμού κάτω από το όριο φτώχειας, χωρίς πρόσβαση σε ηλεκτρικό και πόσιμο νερό. ‘Ηταν η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι. Στη διάρκεια της τελευταίας εβδομάδας, οι εξεγερμένοι υποστηρίζουν ότι 18 εκατομμύρια Αιγύπτιοι βγήκαν στους δρόμους και σημαντικά τμήματα της εργατικής τάξης ξεκίνησαν απεργίες. Γενικεύθηκαν επίσης οι καταλήψεις εργοστασίων και δημοσίων κτιρίων.
Το πιο χαρακτηριστικό δείγμα του βάθους της «δημοκρατικής επανάστασης», αυτού του «αιγυπτιακού 1789», ήταν η δημιουργία «λαϊκών επιτροπών». Οι πρώτες που δημιουργήθηκαν ήταν επιτροπές στις γειτονιές, που αντικατέστησαν την αστυνομία. Ακολούθησαν επιτροπές εργατών, μεσαίων στρωμάτων (δικαστών, γιατρών, τεχνικών της διώρυγας κλπ.), επιτροπών των κατοίκων στην απέραντη ζώνη της εξαθλίωσης στην περίμετρο του Καίρου. Ταυτόχρονα, η επανάσταση επεκτάθηκε γεωγραφικά, ακόμα και σε περιοχές της ‘Ανω Αιγύπτου (Λούξορ, Ασουάν, Φαγιούμ κλπ.) που δεν είχαν δει πολιτική δράση από την αυγή των χρόνων. Περιέλαβε επαρχιακά κέντρα, οργανωμένα οικογενειακά (σε clans) που παραδοσιακά τροφοδοτούν με στελέχη τον στρατό. Οι Χριστιανοί Κόπτες αγνόησαν τις οδηγίες των θρησκευτικών ηγετών τους και συμμετείχαν στις διαδηλώσεις. Αντιπροσωπείες από όλες τις περιοχές συνέρρευσαν στην Πλατεία Απελευθέρωσης (Ταχρίρ) του Καίρου, που λειτουργεί τώρα ως «επαναστατικό εργαστήριο», κατά την Κυρία Γκάνεμ, θυμίζοντας την «Κομμούνα του Παρισιού» του 1871. Εκεί το κίνημα επεξεργάζεται τις θέσεις και τα αιτήματά του και εκεί δημιουργήθηκε μια «επιτροπή δικαστών» με αντικείμενο την επεξεργασία νέου συντάγματος. Η αντιπολίτευση δεν ωθεί τις εξελίξεις, ανταποκρίνεται με καθυστέρηση στην πίεση που δέχεται από τη βάση.
Ενώ το κίνημα διευρυνόταν σε όλη τη διάρκεια της περασμένης εβδομάδας το καθεστώς κατέρρεε. Πρώτη κατέρρευσε η αστυνομία, ακολούθησε το κυβερνητικό κόμμα και το σύστημα ελεγχόμενων ΜΜΕ. με μια σειρά λιποταξιών επιφανών στελεχών και τη δημιουργία «επιτροπών ακέραιων δημοσιογράφων» και του δικτύου « Maspero 2011 ». Σταδιακά, «περάσαμε από την εξέγερση σε μια λαϊκή επανάσταση, όπως οι ίδιοι οι εξεγερμένοι την χαρακτηρίζουν», μας λέει η Λέιλα Γκάνεμ.
Ο στρατός επηρεάστηκε κι αυτός από την ατμόσφαιρα στη χώρα, ενώ η στάση του παραμένει αινιγματική. ‘Ηδη πάντως αρκετοί αξιωματικοί βγήκαν στις τηλεοράσεις και τάχθηκαν ανοιχτά υπέρ της εξέγερσης, ενώ το Στρατιωτικό Συμβούλιο που συνεδρίασε χωρίς τον Μουμπάρακ εξέδωσε ένα «Στρατιωτικό Ανακοινωθέν αρ. 1», που υπέγραψε ο αρχηγός του Γενικού Επιτελείου. Η φρασεολογία αυτή είναι η ίδια που χρησιμοποίησαν οι αξιωματικοί του Νάσσερ όταν πήραν την εξουσία, ανατρέποντας τον Βασιληά της Αιγύπτου. Στο ανακοινωθέν, η ηγεσία του στρατού δηλώνει ότι «εγγυάται» τις διεκδικήσεις του λαού. Την απάντηση όμως για το τι θα κάνει ο Στρατός θα την δώσει ίσως το «ανακοινωθέν αρ. 2» που αναμένεται τώρα, μετά το διάγγελμα Μουμπάρακ. (σ.σ. Πάντως, το Προεδρικό Μέγαρο και άλλα κρίσιμα σημεία του καθεστώτος δεν τα φυλάει ο Στρατός, αλλά η Προεδρική Φρουρά).
Στις απαρχές του κινήματος ήταν ένα κίνημα 60.000 νέων, κυρίως της μεσοαστικής τάξης, που έδωσαν σκληρούς αγώνες και μερικοί έχασαν τη ζωή τους για τα ανθρώπινα δικαιώματα, δικτυωμένοι μέσω του ‘Ιντερνετ. ‘Ένα άλλο κίνημα είναι το «κίνημα της 6ης Απριλίου», με 60.000 νέους 20-30 ετών, οργωμένων μέσω διαδικτύου, που δημιουργήθηκε από αφορμή μια κίνηση αλληλεγγύης σε μια εργατική απεργία το 2008 και είναι το πιο ενεργό την τελευταία τριετία. Σε αυτά πρέπει να προστεθούν διάφορα άλλα κινήματα της αριστεράς, για τα ανθρώπινα δικαιώματα, νέων, φοιτητών και φιλελεύθερων)Προτίμησαν να δρουν αποκεντρωμένα για να αποφύγουν τις αστυνομικές διώξεις, προχθές όμως συγκρότησαν δύο μεγάλες «συμμαχίες», την αριστερίζουσα «Συμμαχία της Επανάστασης του θυμού» και τη «Συσπείρωση νέων της 25ης Ιανουαρίου». Διεκδικούν αποχώρηση Μουμπάρακ, άρση κατλαστασης πολιορκίας, δημιουργία συνταγματικού συμβουλίου για επεξεργασία συντάγματος, διάλυση και εκλογή νέου κοινοβουλίου, δίκη διφθαρμένων πολιτικών και υπευθύνων για «εγκλήματα κατά του αιγυπτιακού λαού» και ειδικά δολοφονίες διαδηλωτών.

Σε αυτές τις δυνάμεις προστέθηκαν σταδιακά τα διάφορα πολιτικά κόμματα της αντιπολίτευσης (νασσερικοί, αριστεροί, Μπαραντέι, Αδελφοί Μουσουλμάνοι κλπ). Μια από τις μεγάλες αποκαλύψεις της επανάστασης, λέει η Ghanem, ήταν αυτή του βαθμού υπερτίμησης των ΑΜ από το καθεστώς προκειμένου να τρομοκρατήσει τους Κόπτες, να εξουδετερώσει την αντιπολίτευση και να πάρει με το μέρος του τμήμα της αριστεράς. Οι νέοι της κίνησης συμμετείχαν, δεν πρωταγωνίστησαν όμως στην επανάσταση. Οι ΑΜ αντιμετωπίζουν μείζον πρόβλημα πολιτικής στρατηγικής, μη μπορώντας να μετασχηματίσουν την αναμφισβήτητη συμπάθεια που διαθέτουν σε πολιτική επιτυχία. Εδώ και μερικά χρόνια, τους διαπερνά ένας «αέρας εκσυγχρονισμού» στο επίπεδο της υιοθέτησης δυτικών ρούχων και μοντέρνας επικοινωνίας. Επίσημα εγκατέλειψαν κάθε θεοκρατικό σχέδιο και δηλώνουν οπαδοί των τουρκικών και μαροκινών ισλαμιστών. Αλλά συνεχίζουν να διατηρούν διπλή γλώσσα στις λαϊκές γειτονιές, μια προς τα έξω και μια πολύ παραδοσιακή.
Σε κάθε περίπτωση, ακόμα κι αν είναι ο προτιμώμενος από τον Νετανιάχου Σουλεϊμάν, ο διάδοχος του Μουμπάρακ, «σε κάθε περίπτωση ο μεγάλος χαμένος της λαϊκής δημοκρατικής επανάστασης θα είναι το Ισραήλ», εκτιμά η Κυρία Γκάνεμ, που θυμίζει ότι ο Σουλεϊμάν ήταν ο πρωτεργάτης της συμφωνίας αερίου με το Ισραήλ, που θεωρείται εξαιρετικά δυσμενής για τα αιγυπτιακά συμφέροντα.
Ο αιγυπτιακός γίγαντας ξύπνησε. Το τζίνι δεν θα ξαναμπεί στο μπουκάλι. Μπορεί να επηρεάσει κι άλλες αραβικές χώρες.
EFRAIM INBAR, κορυφαίος Ισραηλινός στρατηγικός: ΜΟΝΗ ΛΥΣΗ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΑΡΑΒΕΣ Ο ΑΥΤΑΡΧΙΣΜΟΣ, Η ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΔΕΝ ΘΑ ΔΟΥΛΕΨΕΙ

Aπό τους κορυφαίους διαμορφωτές της ισραηλινής στρατηγικής σκέψης, ο Καθηγητής Efraim Inbar διευθύνει το σπουδαιότερο ίσως Κέντρο Στρατηγικών Σπουδών της χώρας του, το BESA στο Πανεπιστήμιο Μπαρ-Ιλάν. Υπηρέτησε σε διάφορες κρατικές θέσεις και είναι μέλος του Ιστορικού Τμήματος των ισραηλινών Ενόπλων Δυνάμεων και Πρόεδρος του Συνδέσμου Διεθνών Μελετών του Ισραήλ. Δηλώνει ενθουσιώδης οπαδός του Ηράκλειτου, που τον ερμηνεύει ως απόστολο του Πολέμου, ενώ ομολογεί αυτοβούλως, με αφορμή μια ερώτηση για την Τουρκία, το ηθικο-πολιτικό του credo: «Δεν εμπιστεύομαι κανέναν. Η λέξη εμπιστοσύνη δεν υπάρχει στο λεξιλόγιό μου». Μιλήσαμε μαζί του σε μια προσπάθεια να έχουμε μια ιδέα των αντιλήψεων που επικρατούν στο Ισραήλ για την αιγυπτιακή κρίση.

Η κυβέρνηση της Αιγύπτου, λέει, εφαρμόζει επιτυχώς μια τακτική «ανάσχεσης» του εναντίον της κινήματος, διεξάγοντας έναν πόλεμο φθοράς, στον οποίο μάλλον θα επικρατήσει. Του παρατηρούμε ότι το κίνημα δεν δείχνει προς το παρόν να «κουράζεται», νέες κοινωνικές δυνάμεις προστίθενται στην εξέγερση, πολλαπλασιάζονται οι απεργίες των εργατών. Σε μια τέτοια περίπτωση, υποστηρίζει, μπορεί τελικά το καθεστώς να χρειαστεί να χρησιμοποιήσει περισσότερη ισχύ. «Η καταπίεση δουλεύει» προσθέτει γελώντας (“repression works”).

Δουλεύει όμως άραγε τόσο καλά η καταπίεση, όσο φαίνεται ίσως εκ πρώτης όψεως; Κι αν δουλεύει, ποιες είναι οι μακροχρόνιες συνέπειες της χρήσης της; ρωτάμε τον Καθηγητή. Στο κάτω-κάτω αν υπήρξε κάποιος που ήξερε τη βία καλύτερα από όλους δεν ήταν άλλος από τον Ναπολέοντα. Κι ήταν αυτός ακριβώς που είπε ότι με τις λόγχες μπορείς να κάνεις τα πάντα, εκτός από το να καθήσεις πάνω τους. Ο Εφραίμ ‘Ινμπαρ τα ακούει όλα αυτά ευγενώς μεν, κάπως «βερεσέ» δε. Η καταπίεση, μας λέει, δούλεψε για πολλές δεκαετίες και μπορεί να δουλέψει και στο μέλλον. Δεν πιστεύω πολύ, μας λέει, στη δυνατότητα αλλαγής προς τη δημοκρατία. Οι μόνες συγκροτημένες πολιτικές δυνάμεις στην Αίγυπτο είναι ισλαμικές δυνάμεις, περιλαμβανομένων των «Αδελφών Μουσουλμάνων». Αυτό καθιστά μόνη αξιόπιστη εναλλακτική, μόνο δρόμο, τα αυταρχικά καθεστώτα.
Δηλαδή υπάρχει κάτι στο Ισλάμ που δεν επιτρέπει τη δημοκρατία; Ρωτάμε τον Καθηγητή, που περιορίζει το ασυμβίβαστο στους ‘Αραβες, αναφέροντας παραδείγματα επιτυχούς έναρξης εκδημοκρατισμού ισλαμικές χώρες όπως την Μαλαισία, την Ινδονησία και την Τουρκία. Το αποδίδει στην «αποτυχία» των «αραβικών ελίτ», στη μη ύπαρξη «εκσυγχρονιστικών ελίτ» όπως αυτές που υπάρχουν στην Κορέα ή την Μαλαισία. ‘Όταν τον ρωτάμε γιατί συμβαίνει αυτό, το αποδίδει σε μερικά στοιχεία της αραβικής πολιτικής κουλτούρας.
O Καθηγητής ‘Ινμπαρ δεν μασάει τα λόγια του για τον Ομπάμα και την πολιτική του. Θεωρεί ότι η στροφή του Προέδρου των ΗΠΑ, που ζητούσε πριν μια βδομάδα την άμεση αποχώρηση του Μουμπάρακ, είναι στη σωστή κατεύθυνση, παραμένει όμως ανεπαρκής. Ακόμα και τώρα, που η Ουάσιγκτων ζητά «μετάβαση εν τάξει», η πολιτική της παραμένει «αρκετά αφελής», όπως π.χ. όταν επιμένει στην κατάργηση της κατάστασης έκτακτης ανάγκης. Η κυβέρνηση Ομπάμα, υπογραμμίζει, διακρίνεται για την αφέλειά της και για το «σύνδρομο του Κάρτερ».
‘Όταν του παρατηρούμε ότι και οι νεοσυντηρητικοί, στις αρχές της δεκαετίας, έθεσαν τη «δημοκρατία» ως κεντρικό σύνθημα στη Μέση Ανατολή, συμφωνεί ότι ήταν κι αυτοί «πολύ ιδεαλιστές» και απέτυχαν στην «πολιτική μηχανική», όπως σε Ιράκ και Αφγανιστάν. Εγώ, συμπληρώνει, είμαι οπαδός ενός διαφορετικού, πιο πραγματιστικού συντηρητισμού. Δεν πρέπει να επιτρέπεται η συμμετοχή στις εκλογές μη δημοκρατικών κομμάτων, όπως της Χαμάς, που οι Αμερικανοί επέτρεψαν να πάρει μέρος στις παλαιστινιακές εκλογές, με αποτέλεσμα να ελέγχει σήμερα τη Γάζα. Υπάρχουν φανατικοί στον ισλαμικό χώρο, πολύ περισσότερο φανατικοί από τον Αχμαντινετζάντ, τονίζει.
Με την ευκαιρία της συνομιλίας μας δεν παραλείπουμε να τον ρωτήσουμε για τις σχέσεις με την Τουρκία. Μιλάει για σοβαρό ρήγμα με την ‘Αγκυρα, λόγω της μεταβολής της τουρκικής στάσης απέναντι στο Ισραήλ. Αποδίδει τη νέα τουρκική πολιτική στην ισλαμική απόχρωση στην εξωτερική πολιτική, στην επιθυμία μεγαλύτερου ρόλου στη Μέση Ανατολή και στις αυτοκρατορικές φιλοδοξίες της ‘Αγκυρας.
Μένει πάντως κανείς με την απορία για το αν η αποτυχία του αραβικού «εκσυγχρονισμού» και όσα ο Καθηγητής προσάπτει στην «αραβική πολιτική κουλτούρα», δεν οφείλονται τελικά παρά ακριβώς στην απαίτηση να παραμείνει ο αραβικός κόσμος σε αποικιακή σχέση προς τη Δύση και το Ισραήλ. Διερωτάται επίσης κανείς, τι θα σήμαινε για τα μακροχρόνια στρατηγικά συμφέροντα και την εικόνα της Δύσης, αν ταυτιζόταν με μια μεγάλης έκτασης αιματηρή καταστολή. Μια τέτοια καταστολή πιθανώς θα απαιτούνταν, χωρίς να είναι καθόλου βέβαιο ότι θα τα κατάφερνε τελικά να σώσει τους από πολλού χρεωκοπημένους πολιτικά αραβικούς αυταρχισμούς. Η προσπάθεια να κρατηθεί ο Σάχης με το ζόρι, πριν από 30 χρόνια, όχι μόνο απέτυχε, εξακολουθεί να έχει τεράστιες πολιτικές συνέπειες σήμερα. ‘Οσο για τη λογική του Διαρκούς Πολέμου, εμφανίζεται μεν από τους οπαδούς της ως η μόνη ρεαλιστική, ιστορικά όμως, σε αυτήν ακριβώς περιέχεται το σπέρμα της αυτοκαταστοφής.

konstantakopoulos.blogspot.com
Κόσμος του Επενδυτή, 13.2.2011